Ông bà ta có câu thật hay “Trăm nghe không bằng một thấy”, ý nói rằng có những điều chúng ta nghe, đọc từ nhiều nguồn nhưng tới khi tận mắt chứng kiến thì hoàn toàn trái ngược. Và nó còn mang hàm ý: muốn đi đến tận cùng bản chất của thứ gì đó, thì phải nghiên cứu, kiểm chứng kỹ lưỡng, phải sờ tận tay, day tận mặt một cách trực tiếp chứ không chỉ thông qua “lời người ta nói” hay những ghi chép gián tiếp được.

Trăm nghe không bằng một thấy

Đó chính là chức năng của bảo tàng, nơi trưng bày và lưu giữ tài liệu, hiện vật về lịch sử, văn hóa. Mục đích của bảo tàng là để trợ giúp giáo dục, học tập, nghiên cứu và thỏa mãn trí tò mò tìm hiểu về quá khứ. Vậy làm sao để những hiện vật tại bảo tàng có thể cất lên tiếng nói? Làm sao để mọi người “thấy” được điều gì đó khi tiếp cận? Liệu có thể xây dựng lên một câu chuyện lịch sử về chính loài người chúng ta thông qua những hiện vật ấy?

Đó chính là đề bài mà đài BBC Radio 4 đặt ra cho Neil MacGregor, vị sử gia nghệ thuật (sinh năm 1946) từng đảm trách chức vụ Giám đốc Bảo tàng Quốc gia London (Nation Gallery London) từ năm 1987 tới 2002, và sau đó là Giám đốc Bảo tàng Anh (British Museum) từ 2002 tới 2015. Rõ ràng không ai có đủ khả năng và thẩm quyền hơn ông để trả lời câu hỏi đó. Bởi Bảo tàng Anh nắm giữ bộ sưu tập lớn nhất trên thế giới, gồm 8 triệu hiện vật. Đó là bảo tàng cộng đồng dành riêng cho lịch sử, nghệ thuật và văn hóa nhân loại, bao phủ mọi lĩnh vực tri thức, nơi chất chứa bằng chứng về nhân loại từ khởi nguồn tới nay.

Sau bốn năm chuẩn bị, dự án kết hợp giữa đài BBC Radio 4 vào Bảo tàng Anh: chương trình Lịch sử Thế giới qua 100 Hiện Vật bao gồm 100 số phát thanh do Giám đốc Bảo tàng Anh Neil MacGregor biên soạn và trình bày chính thức lên sóng vào ngày 18/1/2010 và kéo dài suốt 20 tuần.

Trong vòng mười lăm phút lên sóng, Niel MacGregor sử dụng các hiện vật, toàn bộ đến từ bộ sưu tập của Bảo tàng Anh, để kể một câu chuyện về lịch sử nhân loại. Nó trở thành một hiện tượng phát thanh, vượt xa mức mong đợi của những người làm chương trình. Vào tuần cuối cùng phát sóng, nó thu hút gần 4 triệu thính giả nghe đài, và tổng số lượt tải về trên podcast vượt ngưỡng 10 triệu. Thành công của dự án giúp cho Bảo tàng Anh nhận được giải thưởng Art Fund Prize vào năm 2011, và chương trình còn được phát lại thêm vài lần nữa, lần gần nhất là vào mùa hè năm 2021.

Sách Lịch sử thế giới qua 100 hiện vật.

Cuốn sách trên tay bạn là sản phẩm đi cùng loạt chương trình đó. Neil MacGregor đã mang tới một cách tiếp cận độc đáo đối với lịch sử nhân loại: ông cùng các cộng sự lựa chọn ra 100 hiện vật, kể từ công cụ bổ chẻ bằng đá 2 triệu năm tuổi (thời điểm loài Homo Sapiens thậm chí chưa xuất hiện) cho tới cây đèn năng lượng Mặt trời của thời ta đang sống, để kể một câu chuyện về chính chúng ta thông qua hiện vật.

Bạn hãy tưởng tượng tác giả đặt quả địa cầu trước mặt mình, xoay xoay nó và nhặt ra từng cụm 5 hiện vật, rải đều trên khắp các lục địa vào gần như cùng thời điểm theo những mốc thời gian tịnh tiến. Thế rồi ông ngồi xuống cùng với các vị khách mời (mà tôi thấy nghĩ nhiều bạn đọc sẽ cảm thấy thân thuộc: Jared Diamond, Karen Armstrong, Tom Bingham...) để cùng thảo luận.

Để hiện vật cất lên tiếng nói

Thông qua góc nhìn của MacGregor, lịch sử là chiếc kính vạn hoa - biến ảo, đan cài, luôn gây bất ngờ và tạo nên một thế giới mà trước nay ta chưa hình dung ra. Chẳng hạn như một cột đá lại kể ta nghe về vị hoàng đế Ấn Độ thuyết giảng về lòng khoan dung đối với thần dân; hay chiếc mũ trụ trong ngôi mộ thuyền Sutton Hoo lại khiến chúng ta nhận ra rằng sử thi Beowulfchẳng phải chỉ là sáng tạo thi ca, nó còn là ký ức vẹn nguyên về một thế giới huy hoàng trong quá khứ.

Chúng ta đã quen với lịch sử trên văn tự, nhưng đối với những nền văn minh không có chữ viết, và đã biến mất thì làm sao đây? Chỉ còn hiện vật mới có thể lên tiếng thay cho họ. Bức tượng nữ thần của người Huastec, tộc người không có chữ viết bị người Aztec thôn tính, rồi đến người Aztec lại bị người Tây Ban Nha chinh phục. Đó là hiện vật khiến tác giả cảm thấy khó khăn nhất để tìm về cách nhìn thấu thông qua hai tầng bộ lọc ghi chép lịch sử của hai nền văn hóa khác hẳn nhau.

Quan sát hiện vật, để hiện vật cất lên tiếng nói, làm sao để khôi phục được ý nghĩa chính xác của hiện vật cũng như trân trọng những con người làm ra hiện vật ấy là điều Neil MacGregor đã làm. Vậy là ngay đến cả sự lãng quên, trong cuốn sách này, cũng cất lên tiếng nói.

Thật thú vị khi ta biết rằng câu chuyện 100 Hiện vật vẫn còn chưa chấm dứt. Vào chương trình phát sóng ngày 25/12/2020, Neil MacGregor cùng các vị khách mời đã cùng thảo luận để bổ sung thêm hiện vật thứ 101 đại diện cho câu chuyện thế giới của chúng ta đã thay đổi ra sao kể từ khi loạt chương trình kết thúc.

Rốt cuộc hiện vật được chọn trong bộ sưu tập của Bảo tàng Anh là bức điêu khắc “Dark Water, Burning World” (tạm dịch: Con nước thẳm đen, thế gian bùng cháy”)của nghệ sĩ người Anh gốc Syria Issam Kourbaj. Chúng miêu tả các con thuyền nhỏ bé, mong manh chất đầy những que diêm - hiện thân cho tình cảnh tuyệt vọng của những người tị nạn chạy khỏi cuộc Nội chiến Syria nói riêng cũng như những người di cư nói chung.

Vậy đấy, trải qua suốt chiều dài mênh mông của lịch sử, từ đầu chí cuối ta vẫn thấy lởn vởn hình bóng của chiến tranh, xung đột, tị nạn và thân phận con người.

Tôi sẽ không dông dài nữa, để bạn có thể lật ngay sang trang và tiến vào thế giới của các hiện vật. Người ta nói “đọc sách là được sống cuộc đời khác”, cụ thể với cuốn sách này tôi thấy không có gì sai cả, bản thân tôi mỗi ngày dịch xong câu chuyện về một hiện vật, được chu du trên chuyến hành trình từ chiếc chén Trung Hoa thời Hán, ghé qua di tích đền thờ Phật Borobudur tại Indonesia, rong ruổi tới tận Đông Phi để cầm trên tay những mảnh nồi niêu vỡ tại Tanzania, chẳng hạn vậy, quả thật là kỷ niệm không thể nào quên.

Hy vọng bạn cũng có cảm giác đó giống tôi, để được sống cùng cuộc đời của hiện vật, theo chân nó băng qua không-thời gian để đến với các nền văn minh khác nhau, dẫu đã lãng quên hay vẫn còn âm hưởng vang vọng trong bản sắc của các dân tộc trên khắp địa cầu.

Theo báo Úc Australian Financial Review (AFR), cơ quan quốc phòng và tình báo ở Anh và Australia đã xác nhận có văn bản cấm dùng máy tính Lenovo trong các mạng lưới "đặc biệt". Không những thế, lệnh cấm này còn được đưa ra từ giữa những năm 2000 sau khi các thử nghiệm chuyên sâu về thiết bị cho thấy các máy tính có "lỗ hổng phần cứng" và các tổn thương phần sụn (firmware) trong chip Lenovo. Một đại diện Bộ Quốc phòng Úc khẳng định các sản phẩm Lenovo chưa bao giờ được tin dùng cho các mạng lưới mật và tối mật của Australia.

Lệnh cấm này càng nhấn mạnh hơn những mối lo ngại về lỗ hổng an ninh trong phần sụn chip của các nhà sản xuất Trung Quốc có mối quan hệ gần gũi với chính quyền Bắc Kinh. Phần sụn là giao diện giữa phần cứng của máy tính và hệ điều hành của máy.

Lenovo có trụ sở đặt tại Bắc Kinh, đã mua lại mảng PC của IBM (Mỹ) từ năm 2005. IBM tiếp tục bán máy chủ và máy tính lớn được dùng trong các mạng lưới mật. Một quan chức Bộ Quốc phòng Úc nói Lenovo chưa bao giờ có được giấy phép này.

Viện Khoa học Trung Quốc, một cơ quan của chính phủ, đang sở hữu 38% trong tập đoàn Legend Holdings và vì thế cũng sở hữu 34% cổ phần trong Lenovo và là cổ đông lớn nhất của công ty.

Theo AFR, các phòng thí nghiệm của cơ quan tình báo Anh đang dẫn đầu trong nghiên cứu về sản phẩm của Lenovo. Các thành viên của cộng đồng tình báo, quốc phòng Anh và Úc nói rằng những sửa đổi độc hại trong hệ mạch của Lenovo khác xa với những lỗ hổng thông thường hay "zero-day" trong phần mềm. Chúng có thể cho phép điều khiển thiết bị từ xa mà người dùng máy tính không hề biết.

Trong khi đó, Lenovo công bố họ không hề biết có lệnh cấm. Công ty nói "các sản phẩm của hãng đã được các doanh nghiệp và người dùng công nhận qua thời gian là tin cậy và an toàn – và chúng tôi luôn luôn chào đón mọi yêu cầu của họ để đảm bảo đáp ứng các nhu cầu an ninh của người dùng".

Lenovo vẫn là nhà cung cấp máy tính chính cho các mạng lưới "không đặc biệt" của chính phủ các nước phương tây, trong đó có bộ quốc phòng của Úc và New Zealand.

Một chuyên gia công nghệ tại Học viện Brookings ở Washington, Giáo sư John Villasenor, nói rằng tính chất toàn cầu hoá của thị trường bán dẫn đã dẫn đến tình trạng "không thể tránh khỏi việc chip bị cố ý thay đổi theo hướng độc hại, cài đặt hệ mạch "Trojan" vào sản phẩm".

"Những hệ mạch Trojan này có thể được kích hoạt nhiều tháng, nhiều năm sau đó nhằm thực hiện các vụ tấn công", ông nói.

Nhà phân tích bảo mật CNTT của hãng nghiên cứu IBRS, James Turner, nói rằng các lỗ hổng phần cứng rất khó phát hiện ra nếu được thiết kế khéo. Chúng thường được tạo ra như một dạng thiết kế không quan trọng hoặc lỗi sản xuất. Để tránh bị phát hiện, chúng thường bị ẩn đi cho đến khi kích hoạt từ xa.

"Hầu hết các tổ chức không có nguồn lực để phát hiện ra loại lỗ hổng này. Cần phải có phòng thí nghiệm chuyên dụng tiến hành hệ thống thử nghiệm phần cứng và phần mềm", ông Turner nói. Nhà thầu quốc phòng của Pháp đã cài đặt lỗ hổng này vào chip để có thể điều khiển từ xa nếu chẳng may sản phẩm rơi vào tay kẻ xấu.

AFR còn cho biết các chi nhánh nghe lén điện tử của liên minh tình báo phương tây, trong đó có Cơ quan An ninh Quốc gia (NSA) của Mỹ, GCHQ ở Anh và Cục Tín hiệu Quốc phòng ở Úc, đã kết nối các mạng lưới máy tính bí mật với nhau để có thể giao tiếp trực tiếp. Điều này có nghĩa là lệnh cấm sử dụng sản phẩm trong các mạng lưới mật này sẽ được thực hiện trong cả 5 quốc gia. Hai nhà cung cấp máy tính thường được các cơ quan này sử dụng là Dell và HP.

Lệnh cấm máy tính Lenovo cũng áp dụng với các cục an ninh nước ngoài và nội địa của Anh, MI5 và MI6 và các cơ quan nội địa của Australia là Tổ chức Tình báo An ninh Australia và Cục Tình báo Bí mật Úc.

Ngay từ năm 2006, Bộ Ngoại giao Mỹ đã quyết định không sử dụng 16.000 máy tính mới của Lenovo trong các mạng lưới đặc biệt vì lo ngại an ninh. Những thay đổi trong chính sách mua sắm này được cho là do tinh thần chống Trung Quốc sau khi Lenovo mua lại mảng PC của IBM.

Một số chuyên gia cho rằng việc chặn sản phẩm của một số công ty khỏi các mạng lưới bí mật không phải là liều thuốc tốt chống lại các mối đe doạ an ninh do tính chất toàn cầu của các hệ thống cung ứng.

Nhiều công ty phương tây có các nhà máy chế tạo bán dẫn đặt tại Trung Quốc, và điều này cũng có thể mang lại rủi ro. Chính hãng Huawei đã đưa ra tranh luận tương tự khi phản ứng lại quyết định của chính phủ Australia loại trừ Huawei ra khỏi Mạng lưới Băng rộng Quốc gia. Huawei nói cách tốt hơn là đánh giá tất cả sản phẩm trong một diễn đàn riêng do các cơ quan an ninh giám sát.

Theo Vnreview