Trong số đó, có lẽ không thể không nhắc đến kiến trúc sư Nguyễn Duy Đạt (1869 - 1937) người tham gia thiết kế, xây dựng khu lăng mộ bằng đá tại ấp Thái Hà (nay thuộc phường Trung Liệt, Đống Đa, Hà Nội) của Hoàng Cao Khải (1850 - 1933) - vị quan triều Nguyễn vào năm 1893.

Năm 1915, người ta dựng một tấm bia ghi tên KTS Nguyễn Duy Đạt bằng tiếng Pháp bên phía tay trái của lăng mộ. Hơn 100 năm, mặc dù di tích bị xuống cấp, hư hại, người dân lấn chiếm sử dụng đất lăng mộ cho mục đích riêng nhưng tấm bia may mắn vẫn còn. 

Công trình lăng mộ được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di sản văn hóa năm 1962.

KTS Nguyễn Duy Đạt.

Con cháu cụ Đạt hiện sống trong căn nhà đậm nét hoài cổ ở phố Hàng Bông (Hoàn Kiếm, Hà Nội). 

Bà Đào Quý - chắt dâu KTS Nguyễn Duy Đạt vẫn còn lưu giữ những bức ảnh quý hiếm về gia đình, dòng họ nhà chồng.

Bà Đào Quý (SN 1947) - chắt dâu, gọi KTS Nguyễn Duy Đạt là cụ chia sẻ: ‘Cụ tôi quê gốc ở làng Đào Xá, Thường Tín (Hà Nội), ra thành phố học tập. Ban đầu, cụ là trợ lý của KTS người Pháp, thuộc Sở Công Chính Đông Dương (Sở bao gồm các lĩnh vực: công trình, đường thủy, đường sắt, khai mỏ), phụ trách khu vực Hà Nội. Đến năm 1903, qua quá trình làm việc, cụ được công nhận là KTS chính.

Sau những năm tháng tâm huyết với nghề kiến trúc, năm 1933, cụ được trao tặng Bắc Đẩu bội tinh (huân chương cao quý nhất của Pháp) vì những thành tích đóng góp cho sự phát triển nghệ thuật bản địa.

Một số công trình ghi dấu ấn cụ vẫn còn tồn tại là cổng làng Đào Xá, khu lăng mộ Hoàng Cao Khải’.

Lăng mộ Hoàng Cao Khải bằng đá khi mới xây dựng.

Chắt dâu cụ Nguyễn Duy Đạt cho hay, những năm đầu thế kỷ 20, cụ Đạt thuộc lớp người giàu có, sở hữu hơn 20 căn nhà tại Hà Nội, chủ yếu tập trung ở các khu phố cổ như Hàng Bông, Hàng Cót, Hàng Da...

Chưa kể, kiến trúc sư tài giỏi này còn đầu tư các bất động sản ở Nam Định và một số tỉnh thành khác.

Tuy điền sản, đất đai nhiều là vậy nhưng cụ Đạt lấy căn nhà ở Hàng Bông làm nơi an cư. Căn nhà được xây dựng vào năm 1929. Nguyên bản nhà có 2 tầng, diện tích lớn, mang  kiến trúc Pháp. Trải qua nhiều thăng trầm và biến động của lịch sử, con cháu cụ Đạt đã hiến một phần căn nhà cho chính phủ, chỉ giữ lại tầng 2.

Bia đá dựng năm 1915 trong khu lăng mộ Hoàng Cao Khải, ghi danh KTS Nguyễn Duy Đạt.

Cụ Đạt sinh được hai người con là Nguyễn Thị Hợi và Nguyễn Duy Quế. Tiếp nối cha, con trai út Nguyễn Duy Quế theo nghề thiết kế, hoạt động trong lĩnh vực thiết kế nội thất cho văn phòng, trường học. Nhiều hiện vật trong căn nhà bà Quý đang ở như: bàn giấy, tủ tường bằng gỗ thịt do người con này của cụ Đạt lên bản vẽ.

Con trai cụ Đạt còn được ghi nhận khi có nhiều hoạt động giúp đỡ cách mạng, đóng góp cho quỹ 'Tấm lòng vàng' của chính phủ kháng chiến.

Cổng làng Đào Xá (Thường Tín) do KTS Nguyễn Duy Đạt thiết kế.

Người con gái Nguyễn Thị Hợi kết hôn với nhà viết kịch Vũ Đình Long (1896 - 1960) - Ủy viên Ban chấp hành Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam khóa I, ông chủ của nhà xuất bản Tân Dân và hàng loạt tờ báo đương thời như: Tiểu thuyết thứ bảy, Phổ thông bán nguyệt san…  

Năm 1937, KTS Nguyễn Duy Đạt qua đời, triều đình nhà Nguyễn sắc phong cho cụ là Triều Liệt Đại Phu Quang Lộc Tự Thiếu Khanh. 

Ngày nay, căn nhà hàng Bông đã bước sang thế hệ thứ 6. Cháu chắt cụ Đạt đều theo con đường học vấn và thành đạt.

Sống giữa thời hiện đại nhưng gia đình bà Quý vẫn duy trì cuộc sống 'Tứ đại đồng đường', hòa thuận và nét ứng xử lịch thiệp của người Hà Nội xưa.

Đoàn đưa tang cụ Nguyễn Duy Đạt đi qua phố Cửa Nam.

‘Lúc sinh thời, nghe kể, cụ tôi có mối quan hệ thân thiết với Hoàng Trọng Phu - tổng đốc Hà Đông (con trai cụ Hoàng Cao Khải). Trong đám tang cụ Đạt, tổng đốc Hoàng Trọng Phu đích thân đến tham dự và đưa tang từ Hàng Bông về tận Thường Tín.

Qua các bức hình ghi lại cảnh đám tang, tôi mới biết, đám tang cụ tổ chức rất lớn, đoàn người đưa tiễn kéo dài khắp con phố. Lúc bấy giờ, gia đình phải thuê nguyên một đoàn tàu chở người đưa ma về đến quê nhà Thường Tín. Ba xã ở Thường Tín còn phong cụ là thành hoàng làng’, bà Quý kể.

Người nhà cầm huân chương Bắc Đẩu bội tinh của KTS Nguyễn Duy Đạt trong đám tang.

Chuyện tình ông chủ lò gốm Bát Tràng và người đẹp phố cổ

Hôn lễ đang diễn ra thì gặp sự cố, cả khu vực mất điện, chìm trong bóng tối. Không còn cách nào khác, mọi người hò nhau lấy lốp ô tô cũ hỏng, cắt ra từng mảnh nhỏ rồi đốt.

Chia sẻ với VietNamNet, Đình Toàn kể anh vui mừng vì được trở lại phim trường làm việc sau gần 6 tháng buộc phải ở nhà vì dịch bệnh. Nam nghệ sĩ nhẹ lòng khi thấy Sài Gòn gỡ giãn cách, người dân trở lại với nhịp sống “bình thường mới”.

“Một cơn đại dịch đi qua đã để lại bao nhiêu vết thương lòng và cả những bài học cho những người còn ở lại. Trong guồng quay khắc nghiệt của đại dịch ấy, người già cũng như trẻ, giàu cũng như nghèo, tất cả đều đứng trước một nỗi bất lực. Khi ý thức sự sống còn quá đỗi mong manh, tôi thay đổi cách nhìn về cuộc đời”, anh nói.

Đình Toàn tham gia lực lượng tình nguyện viên khuân vác nhu yếu phẩm, điều phối tiêm vắc xin trong những ngày giãn cách. 

Theo Đình Toàn, sân khấu đến nay vẫn đìu hiu vì chưa thể hoạt động trở lại. Nhiều vở kịch được anh và các đồng nghiệp dự tính công diễn dịp hè đến nay vẫn chưa có cơ hội được mở màn. Trong tình hình khó khăn chung, nam nghệ sĩ cùng mọi người buộc phải “thắt lưng buộc bụng” với mong mỏi ngày được sớm trở lại.

Không có show đồng nghĩa thu nhập bằng 0 nhưng Đình Toàn vẫn tích cực với công tác thiện nguyện. Khi lướt mạng đọc tin có những hoàn cảnh cần giúp đỡ, anh lại chuyển khoản hay vận động thêm vài bạn bè thân tình chung tay. “Dịch bệnh ai cũng khó khăn, tôi cũng không ngoại lệ. Nhưng mình may mắn vì vẫn còn tiền tích góp nên cứ xem đó là phương tiện để giúp đỡ những người cần cứu giúp. Tôi làm để tâm mình thanh thản, không cần phô trương để đánh bóng tên tuổi”, anh kể.

Đình Toàn có gần trăm vai diễn trên sân khấu, truyền hình sau 20 năm hoạt động.

Đình Toàn ngẫm sự nghiệp của mình nhiều may mắn từ lúc còn trẻ đến hiện tại khi luôn gắn bó với sân khấu kịch Idecaf. 20 năm hoạt động, anh cũng chứng kiến không ít thăng trầm, đổi thay của sân khấu. Bao nhiêu lứa diễn viên trưởng thành, không ít người đi kẻ ở, riêng anh vẫn lựa chọn ở lại như cái duyên định mệnh với nghề.

Nam nghệ sĩ may mắn khi được hoạt động, phát triển với sự giúp đỡ của những đàn anh, đàn chị gạo cội như: NSƯT Hữu Châu, Thành Lộc, Thanh Thủy, Hoàng Trinh… Chính sự say mê, tử tế với nghề của họ cho anh cảm hứng, động lực để theo đuổi trọn vẹn con đường nghệ thuật.

Cách đây không lâu, Đình Toàn cũng được nằm trong danh sách đề xuất xét danh hiệu NSƯT. Nam nghệ sĩ nói vui mừng vì những cống hiến, đóng góp của mình sau ngần ấy năm được ghi nhận. Với anh, có vai diễn để đời, được mọi người thương, cuộc sống không thiếu thốn là điều mãn nguyện nhất hiện tại.

Tuổi 45, tôi vui vì được sống độc thân

Trong đời sống, Đình Toàn cũng khép kín, ít giao du đồng nghiệp và truyền thông. Anh tự nhận mình là người tẻ nhạt, đơn điệu, đôi khi lại cô đơn. Những nỗi niềm nghề nghiệp, cuộc sống anh tự cất giữ như một phần của đời mình. 

Kể với phóng viên, Đình Toàn nói có ba thứ anh không bao giờ khoe trên mạng xã hội hay đời sống, đó là hàng hiệu, chuyện đời tư và người yêu. Anh quan niệm, một người nghệ sĩ cần biết điểm dừng để tự bảo vệ mình trước cám dỗ của hào quang.

Cũng vì tính cách cố hữu này, Đình Toàn gần như không bị cuốn vào vòng xoáy của những thị phi. Anh ung dung làm nghề và bình tĩnh sống dù biết rõ không ít người nhận xét mình “nhạt nhẽo”. Nam nghệ sĩ tâm tình: “Có lẽ ông Trời cho tôi làm nghệ thuật nhưng không cho tính cách của một người nghệ sĩ. Showbiz muôn màu muôn vẻ, tôi lại cứ muốn mình đứng bên ngoài. Khác biệt này cũng có những cái được và cái mất đi. Nhưng đổi lại, tôi tìm thấy sự bình yên từ trong chính tâm hồn, mà điều này thì không ai cướp của mình được”.

Nam nghệ sĩ hài lòng với cuộc sống đơn độc ở tuổi 45.

Có bao giờ anh đắn đo về tuổi già không vợ, không con, bệnh tật một mình?Đình Toàn bảo tuổi 45, anh hài lòng với cuộc sống độc thân, không ràng buộc gia đình. Dẫu đôi lúc có đơn độc, có trăn trở nhưng anh hạnh phúc. Anh không sợ tuổi già cô quạnh vì thực tế bao năm qua vẫn sống như thế và vui với sự lựa chọn này.

Nhiều năm qua, Đình Toàn sống cùng người mẹ già tại TP.HCM. Trừ những lúc công việc đóng phim xa, còn mọi khi dù có đi đâu tối anh vẫn phải về ngủ cùng mẹ. 

“Tôi nghĩ mỗi người chỉ sống một cuộc đời này, chỉ cần họ thấy hạnh phúc là được. Phần mình, tôi nghĩ bản thân không có trách nhiệm phải cưới vợ sinh con. Tôi tự nhủ mình vẫn sống, vẫn làm việc và cống hiến. Ở góc độ gia đình, một người công dân hay nghệ sĩ, đó cũng là cách để tôi trả ơn cho đời”, anh nói.

Đình Toàn trên sân khấu 'Ngày xửa ngày xưa'