Các tàu của IRGC lượn sát tàu quân sự Mỹ ở Vịnh Ba Tư. (Ảnh: AP)

Theo hãng tin AP, đây là vụ phóng vệ tinh quân sự đầu tiên của IRGC, hé lộ những gì giới chuyên gia mô tả là chương trình không gian quân sự bí mật giúp Iran tăng cường phát triển tên lửa đạn đạo. Chương trình này vốn là nguồn cơn khiến nước Cộng hòa Hồi giáo trở thành mục tiêu chỉ trích của Mỹ và quốc tế.

Giới chức Mỹ cho rằng còn quá sớm để biết liệu một vệ tinh hoạt động của Iran có được đặt thành công vào quỹ đạo hay không. Quan chức ngoại giao cấp cao của ông Trump cáo buộc Tehran vi phạm các nghị quyết của Liên Hợp Quốc.

Sau thông báo của Iran, Tổng thống Trump viết trên Twitter nhưng không chỉ ra vụ việc cụ thể nào: "Tôi đã chỉ thị cho Hải quân Mỹ bắn hạ và hủy diệt bất kỳ và mọi tàu của Iran nếu họ quấy rối tàu của chúng tôi trên biển".

Tuần trước, Hải quân Mỹ thông báo 11 tàu của IRGC đã "tiếp cận nguy hiểm và quấy rối" các tàu của Hải quân Mỹ. Mỹ đã sử dụng nhiều biện pháp phi sát thương để cảnh báo Iran và rốt cuộc các tàu Iran đã phải rời đi. Những vụ chạm trán như vậy thường xuyên xảy ra trong những năm qua nhưng khá hiếm trong thời gian mới đây.

Tehran khẳng định chính Mỹ gây chuyện.

Xung đột giữa Iran và Mỹ tăng cao sau khi chính quyền ông Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân mà nước Cộng hòa Hồi giáo ký với các cường quốc thế giới và tái áp đặt cấm vận vào năm 2018.

Tháng 5 năm ngoái, Mỹ điều thêm hàng nghìn binh sĩ, các máy bay ném bom tầm xa cùng một hàng không mẫu hạm tới Trung Đông để đối phó những gì Washington khẳng định là mối đe dọa ngày càng gia tăng về các cuộc tấn công của Iran nhằm vào các lợi ích Mỹ trong khu vực.

Căng thẳng tiếp tục leo thang khi các lực lượng Mỹ không kích giết chết tướng Iran Qassem Soleimani hồi tháng 1. Tehran đáp trả bằng cuộc tấn công tên lửa đạn đạo nhằm vào một căn cứ ở phía tây Iraq có quân Mỹ đồn trú. Không có người Mỹ nào thiệt mạng, nhưng hơn 100 binh sĩ bị tổn thương nhẹ ở não sau vụ việc.

Tại Lầu Năm Góc ngày 22/4, Phó Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ, tướng John Hyten, ca ngợi thông điệp trên Twitter của Tổng thống Trump là lời cảnh báo hữu ích với Iran. Ông liên hệ vụ chạm trán ở Vùng Vịnh với vụ phóng vệ tinh hôm 22/4, khẳng định đó là "ví dụ nữa cho thấy hành xử thâm hiểm của Iran".

Iran coi sự hiện diện quân sự dày đặc của Mỹ ở Trung Đông là mối đe dọa với an ninh nước này.

Iran tung video tố Mỹ bịa chuyện ở Vịnh Ba Tư:

Tổng thống Trump không nêu cụ thể hành động khiêu khích nào của Iran khi đưa ra tuyên bố trên Twitter. Các quan chức Lầu Năm Góc cũng không đưa ra tín hiệu nào cho thấy ông Trump đã chỉ đạo một sự thay đổi cơ bản trong chính sách quân sự đối với nước Cộng hòa Hồi giáo.

"Tổng thống đã ra một cảnh báo quan trọng tới người Iran. Những gì ông nhấn mạnh là, tất cả các tàu của chúng ta có quyền tự vệ", Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ David Norquist lý giải tại một cuộc họp báo ở Lầu Năm Góc, đồng thời khẳng định tuyên bố của ông Trump là "rất hữu ích".

Nghị sĩ Eleine Luria - một thành viên Dân chủ bang Virginia và là cựu lính Hải quân - cho rằng thông điệp trên Twitter của ông Trump có thể dẫn tới chiến tranh.

"Việc Tổng thống tiếp tục ban hành mệnh lệnh cho quân đội thông qua Twitter là một mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, và nếu tuân thủ mà không có hướng dẫn và quy tắc tham gia rõ ràng thì sẽ sa vào căng thẳng không cần thiết với Iran, thậm chí dẫn tới một cuộc xung đột toàn diện", bà Luria nói.

Tướng Hyten cho biết, ông nghĩ người Iran hiểu ý ông Trump muốn thể hiện. Khi được hỏi liệu có phải dòng Tweet của Tổng thống Trump có nghĩa là nếu lặp lại vụ việc tuần trước ở Vùng Vịnh thì Mỹ sẽ đáp trả chết người hay không, ông Hyten bày tỏ: "Tôi phải là chỉ huy con tàu thì mới đưa ra quyết định đó". Ông nhấn mạnh tính chất của phản ứng "tùy thuộc vào tình hình và những gì chỉ huy thấy".

Tướng Abolfazl Shekarchi, một phát ngôn viên của các lực lượng vũ trang Iran, cáo buộc ông Trump "bắt nạt" và nói Tổng thống Mỹ nên tập trung vào chăm sóc các quân nhân Mỹ nhiễm virus corona. Quân đội Mỹ đến nay đã ghi nhận hơn 3.500 binh sĩ mắc Covid-19 và ít nhất 2 người tử vong.

Vụ phóng vệ tinh của Iran tiềm tàng gây xung đột, khi các quan chức ở Washington tin rằng Tehran có ý định tăng cường phát triển các tên lửa đạn đạo liên lục địa có thể đe dọa Mỹ. Sử dụng một bệ phóng di động ở một địa điểm mới, IRGC thông báo đã đưa vệ tinh "Noor" hoặc "Ánh sáng" vào quỹ đạo thấp quanh Trái đất. Tối 22/4, Đài truyền hình Iran trình chiếu hình ảnh vụ phóng và cho biết đó là một vệ tinh.

Tướng Hyten bình luận rằng còn quá sớm để biết vụ phóng có đặt thành công vệ tinh vào quỹ đạo hay không. Trong khi, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nói Liên Hợp Quốc cần đánh giá liệu vụ phóng có phù hợp với các nghị quyết của Hội đồng Bảo an hay không, và Iran cần phải chịu trách nhiệm cho những gì mình đã làm.

Thanh Hảo

Một nhà nghiên cứu vắc-xin Covid-19 tại Trung tâm Dịch tễ và Vi sinh quốc gia Nikolai Gamaleya ở Moscow, Nga. Ảnh: AP

Hàng chục nhóm nghiên cứu trên khắp thế giới đang nỗ lực phát triển vắc-xin phòng ngừa virus corona chủng mới (SARS-CoV-2), thủ phạm gây ra đại dịch Covid-19 thông qua sử dụng cả các kỹ thuật đã biết, lẫn những công nghệ mới.

Chưa bao giờ tài trợ cho việc chế vắc-xin lại lớn đến như vậy, với hàng tỷ USD đang được rót cho các nhóm nghiên cứu khắp toàn cầu nhằm tạo ra sản phẩm có khả năng khống chế đại dịch. Trong đó, Mỹ, châu Âu và Trung Quốc đầu tư lớn nhất. Tuy nhiên, trước cả khi các nhóm người có nguy cơ cao có thể được tiêm vắc-xin, rất nhiều việc cần được hoàn tất và nhiều thỏa thuận cần được thông qua.

Con đường ra đời vắc-xin Covid-19

Giới khoa học hy vọng sẽ cho ra mắt một loại vắc-xin Covid-19 vào đầu năm 2021. Để làm được điều đó, quá trình phát triển đã được tăng tốc một cách nhanh chóng.

Trước khi được thông qua sử dụng, một loại vắc xin phải trải qua nhiều giai đoạn. Sau giai đoạn nghiên cứu và phát triển ban đầu sẽ là một loạt các thử nghiệm tiền lâm sàng và lâm sàng (bao gồm 3 giai đoạn). Thông thường, mỗi bước này có thể mất tới 2 năm hoặc hơn để hoàn thành. Tuy nhiên, trong cuộc chạy đua ngăn chặn virus corona chủng mới, một vài trong số các bước trên đang được kết hợp hoặc thậm chí bỏ qua để đẩy nhanh quá trình.

Một tàu container ở Trung Quốc. Các nước có thể phải xem xét lại sự phụ thuộc của họ vào chuỗi cung ứng từ xa. (Ảnh: AP)

Ai nghĩ cuộc khủng hoảng do vỡ nợ thế chấp ở các vùng ngoại ô Mỹ hồi năm 2007 lại dẫn tới khủng hoảng tài chính ở Hy Lạp năm 2010? Hoặc sự sụp đổ thị trường chứng khoán New York năm 1929 lại góp phần khiến chủ nghĩa phát xít trỗi dậy ở châu Âu hồi thập niên 1930?

Nền kinh tế thế giới là một mạng lưới cực kỳ phức tạp. Mỗi chúng ta đều có một chuỗi các mối quan hệ kinh tế trực tiếp mà ai cũng biết rõ: Các cửa hàng nơi chúng ta mua sắm, chủ lao động trả lương cho chúng ta, ngân hàng cho chúng ta vay tiền mua nhà. Nhưng khi nâng lên 2 hoặc 3 cấp độ nữa thì không ai dám chắc các kết nối đó hoạt động thế nào. Và đó chính là điều đáng lo khi đánh giá hậu quả kinh tế phát sinh từ sự lây lan của virus corona chủng mới.

Những năm tới đây, chúng ta sẽ biết được điều gì xảy ra khi mạng lưới đó bị xé toạc, khi hàng triệu kết nối bị phá hủy cùng lúc. Và nó mở ra viễn cảnh kinh tế toàn cầu khác hoàn toàn so với những gì đã tồn tại nhiều chục năm qua.

"Tôi hy vọng chúng ta có thể sớm đưa hoạt động kinh tế bình thường trở lại, nhưng thực sự là vấn đề của chúng ta mới chỉ bắt đầu", Adam Tooze, một nhà sử học tại Đại học Columbia và tác giả một nghiên cứu mang tên "Crashed" về những tác động toàn cầu của cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 - bình luận. "Đây là thời kỳ của bất trắc cực độ, một sự bất trắc lớn hơn so với bất kỳ thứ gì chúng ta từng trải qua".

Sẽ là ngớ ngẩn khi giữa lúc bất trắc như vậy lại đưa ra những dự đoán quá tự tin về khung cảnh trật tự kinh tế thế giới trong 5 năm tới, thậm chí là 5 tháng tới. Nhưng một bài học của các giai đoạn hỗn loạn kinh tế này là, những tác động gợn sóng đáng ngạc nhiên lại có xu hướng bắt nguồn từ những nhược điểm từ lâu chưa được xử lý.

Một yếu tố rất rõ là toàn cầu hóa. Trong đó, các công ty có thể di chuyển sản xuất tới bất cứ nơi nào đạt hiệu quả nhất, người ta có thể lên máy bay đi bất cứ đâu, và dòng tiền có thể chảy tới những khu vực được sử dụng hiệu quả nhất. Ý tưởng nền kinh tế thế giới với Mỹ ở trung tâm giờ đã sụp đổ, giữa một bên là sự trỗi dậy của Trung Quốc và một bên là Mỹ hướng đến chủ nghĩa dân tộc.

Có những dấu hiệu chứng tỏ cuộc khủng hoảng Covid-19 đang khuếch đại và củng cố những thay đổi đó.

"Người ta sẽ phải suy nghĩ lại mức độ một nước muốn phụ thuộc vào nước khác", Elizabeth Economy, một thành viên cấp cao tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nói. "Tôi không nghĩ về cơ bản đây lại là sự kết thúc của toàn cầu hóa. Nhưng nó càng thúc đẩy cách nghĩ đang diễn ra trong chính quyền Trump, rằng có những công nghệ quan trọng, những nguồn lực chủ đạo và năng lực sản xuất dự phòng mà chúng ta muốn có ở Mỹ trong trường hợp khủng hoảng".

Hãy cùng xem một số bằng chứng về nền tảng đang suy yếu của toàn cầu hóa.

Bộ trưởng Tài chính Pháp đã chỉ đạo các công ty nước này đánh giá lại chuỗi cung ứng của mình để bớt phụ thuộc vào Trung Quốc và các quốc gia châu Á khác. Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ thông báo sẽ tịch thu một số vật tư y tế xuất khẩu nhất định. Thượng nghị sĩ Lindsey Graham thậm chí đề xuất Mỹ trừng phạt Trung Quốc, bằng cách hủy các khoản trái phiếu kho bạc Mỹ mà Bắc Kinh đang sở hữu.

Kể cả trước khi virus corona bùng phát, các hạn chế của toàn cầu hóa cũng đã phơi bày rất rõ. Tỷ trọng thương mại trong GDP toàn cầu lên đến đỉnh điểm vào năm 2008 và kể từ đó dần thấp đi. Việc Tổng thống Trump đắc cử và khởi đầu của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đã khiến nhiều công ty đa quốc gia phải nghĩ lại về hoạt động của mình.

"Tôi nghĩ các công ty đang tích cực bàn về sự phục hồi", Susan Lund - một thành viên tại McKinsey chuyên nghiên cứu các kết nối toàn cầu - bày tỏ. "Các công ty có sẵn sàng hy sinh lợi nhuận theo quý để phục hồi dài hạn, dù đó là thảm họa tự nhiên, khủng hoảng khí hậu, dịch bệnh hay những cú sốc khác hay không?".

Bà cho rằng không có quá nhiều sự rút lui hoàn toàn khỏi thương mại toàn cầu như một sự chuyển hướng sang các khối thương mại khu vực và các công ty sẽ chú trọng hơn vào xây dựng nguồn dự phòng trong mạng lưới cung ứng của mình. Các chính phủ có thể sẽ yêu cầu các mặt hàng nhất định, chẳng hạn như dược phẩm và thiết bị y tế, phải dựa nhiều hơn vào sản xuất trong nước giữa lúc toàn thế giới đang tranh nhau để có được.

Trung Quốc đã định hướng lại chiến lược kinh tế, không muốn là trung tâm sản xuất giá rẻ cho thế giới nữa mà là nước sản xuất các sản phẩm tân tiến về công nghệ như máy bay và thiết bị viễn thông. Điều đó khiến cho Mỹ, châu Âu và Nhật Bản càng không muốn có các hoạt động lớn ở Trung Quốc vì lo ngại nạn đánh cắp sở hữu trí tuệ.

Dưới thời chính quyền Trump, Mỹ đã nếm trải căng thẳng kể cả với các đồng minh truyền thống ở Tây Âu. Những điều đó cộng với tâm lý vị kỷ gia tăng đã bén rễ sâu trước Covid-19 và càng sâu hơn vì đại dịch này.

"Những gì thường xảy ra sau khi bạn gặp một cuộc khủng hoảng thế này là mọi người bắt đầu nói về thời đại mới và những khác biệt của thế giới thời hậu đại dịch", Ruchir Sharma - chiến lược gia trưởng toàn cầu của quỹ Quản lý Đầu tư Morgan Stanley - đánh giá. "Lần này tôi nghĩ xu thế có sẵn từ trước đại dịch sẽ càng tăng tốc".

Trong giai đoạn mà toàn cầu hóa suy giảm trước đây - sự tụt giảm thương mại toàn cầu diễn ra trong Thế chiến 1 và đại dịch cúm năm 1918 - cũng đã có một sự tái cấu trúc hệ thống tài chính toàn cầu, với việc đồng Bảng Anh đánh mất ưu thế. Tình trạng tương tự cũng có thể xảy ra ngày nay nhưng các dấu hiệu ban đầu chỉ theo cách khác: hướng tới việc đồng đôla càng thêm vững chắc ở trung tâm của hệ thống tài chính toàn cầu.

Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đã mở ra các quy tắc hoán đổi với 14 ngân hàng trung ương nước ngoài - cho phép họ bơm đôla vào các hệ thống ngân hàng nội địa - và bắt đầu một chương trình mới cho phép các nước vay được đồng tiền Mỹ bằng cách ký quỹ trái phiếu kho bạc Mỹ. Những quyết sách này đang giúp đảm bảo tình trạng thiếu hụt đôla sẽ không làm tê liệt nền kinh tế thế giới.

Giới chức châu Âu đã tỏ ra miễn cưỡng thực hiện các bước đi nhằm làm cho đồng Euro đóng vai trò trung tâm hơn trong hệ thống tiền tệ toàn cầu, chẳng hạn như phát hành trái phiếu được đảm bảo chung bởi tất cả các thành viên khối đồng tiền chung châu Âu. Và Trung Quốc cũng không muốn cải cách hệ thống tài chính theo những cách có thể cho phép đồng Nhân dân tệ trở nên quan trọng hơn đối với thương mại thế giới.

Mark Carney - cựu Thống đốc Ngân hàng Anh - đã có một bài phát biểu ấn tượng trước các thống đốc ngân hàng trung ương khác hồi tháng 8 năm ngoái, với lập luận rằng hệ thống tài chính và tiền tệ quốc tế hiện nay là không bền vững. Nhưng đại dịch có thể càng củng cố hệ thống khiếm khuyết đó.

"Hệ thống đồng đôla vốn không ổn định, tựa như chiếc xe đạp. Nó không ổn định nhưng nếu bạn là một tay lái lão luyện thì nó lại rất tuyệt. Và Fed đã thể hiện cơ quan này là một tay đua lão luyện trên chiếc xe đạp bá quyền đôla Mỹ", sử gia Tooze bình luận.

Nhiều lần trong 12 năm qua, chúng ta có cảm giác như thể thế giới đang sống lại thời 1918-1939, nhưng được kể lại bởi một sinh viên quên bài, sắp xếp lung tung các sự kiện. Thời kỳ đó cũng có sự sụp đổ của tài chính toàn cầu; sự xuất hiện của một siêu cường kinh tế mới; và một đại dịch - dù không theo đúng trình tự.

Chúng ta có thể không biết chính xác cuộc khủng hoảng hiện thời dẫn tới đâu, đối với kinh tế thế giới hay bất cứ điều gì. Nhưng một điều dường như rõ ràng: Lịch sử chắc chắn rất đáng sợ khi bạn không biết nó sẽ kết thúc thế nào.