Một người bạn thân khuyên đi khám tâm lý vì nhưng chị Loan chần chừ. Nhiều tháng sau, suy nghĩ bản thân vô dụng chiếm lấy tâm trí chị Loan vì công việc không suôn sẻ. Chị gửi con về quê một tháng, xin nghỉ việc, ban ngày ngủ vùi và đến đêm lại thức trắng.

“Lúc đó, tôi định đi khám tâm lý nhưng chồng nói tôi đang làm quá. Anh ấy không tin tôi trầm cảm. Tôi cũng không biết mình có bệnh không nhưng tôi suy kiệt hoàn toàn”, chị Loan kể.

Một nghiên cứu cắt ngang với 139 bệnh nhân trầm cảm tại phòng khám Tâm thần kinh, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM cũng cho thấy có đến 50% trường hợp phủ nhận mình mắc bệnh. Ngược lại, những bệnh nhân cảm thấy cực kỳ khó khăn về công việc, gia đình, quan hệ xã hội thì tin rằng mình đang bị trầm cảm. 

Theo bác sĩ Nguyễn Đào Uyên Trang, Giảng viên Đại học Y Dược TP.HCM, đại diện nhóm nghiên cứu, trên thực tiễn lâm sàng phần lớn bác sĩ tập trung nhiều về triệu chứng mà ít quan tâm người bệnh có thật sự nghĩ mình đang bị trầm cảm hay không.

Bác sĩ Trang đánh giá việc nhận ra bệnh và tiếp cận dịch vụ y tế kịp thời sẽ giúp gia tăng hiệu quả điều trị, hạn chế các hậu quả đáng tiếc xảy ra, ví dụ như tự tử. 

“Khoảng 50% bệnh nhân phủ nhận mình đang bị trầm cảm, đặc biệt 10% phủ nhận hoàn toàn việc bị bệnh. Do đó, chúng ta rất cần giáo dục thông tin cho bệnh nhân như thế nào là trầm cảm”, bác sĩ Trang cho hay.

Tại Hội nghị khoa học tâm thần toàn quốc 2023, bác sĩ Nguyễn Võ Văn Hiến, Khoa Tâm lý y học, Bệnh viện Tâm thần TP.HCM cũng đã chia sẻ kết quả về một nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng về hiệu quả giáo dục tâm lý ở bệnh nhân trầm cảm. Người bệnh sẽ được cung cấp thông tin về bệnh, hỗ trợ về cảm xúc, hành vi giúp họ hiểu và ứng phó tốt hơn với bệnh lý của mình.

Kết quả cho thấy, sau 6 tháng điều trị, bệnh nhân trầm cảm dùng phương pháp điều trị phối hợp thuốc và giáo dục tâm lý có tỷ lệ đáp ứng với điều trị cao gấp 3,3 lần so với bệnh nhân dùng phương pháp điều trị thuốc đơn thuần.

Tăng truyền thông để giảm kỳ thị

Theo các chuyên gia, trầm cảm là rối loạn tâm thần thường gặp với các triệu chứng khí sắc trầm cảm, mất hứng thú, thay đổi cảm giác ngon miệng, mất ngủ, dễ mệt mỏi, chậm chạp hoặc kích động, khó ra quyết định, giảm khả năng tập trung, mặc cảm tội lỗi và ý nghĩ tự sát.

Đây cũng là một trong năm nguyên nhân dẫn đầu gây ra gánh nặng bệnh tật, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, quan hệ xã hội, giao tiếp, công việc và học tập. Mất ngủ là dấu hiệu phổ biến nhất để người bệnh trầm cảm tìm đến Phòng khám Tâm thần kinh. 

Bác sĩ Nguyễn Đào Uyên Trang, Đại học Y Dược TP.HCM bày tỏ lo ngại khi vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần, hành vi tự tử tại Việt Nam vẫn còn bị kỳ thị.

Chị phân tích, ở các nước phương Tây, chuyện bệnh tật là của cá nhân, việc tiếp cận y tế là để giải quyết vấn đề cá nhân, vấn đề sức khỏe tâm thần không bị kỳ thị hay đánh giá. Còn tại nước ta, người có vấn đề sức khỏe tâm thần thường bị xem là “điên”, “khùng”. Thậm chí, gia đình có người thân mắc các bệnh này cũng bị quy cho lối sống, cách sống.

“Chính vì vậy, người dân thường có khuynh hướng giấu bệnh và chỉ tiếp cận dịch vụ y tế khi tình trạng rất nghiêm trọng, ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống”, bác sĩ Trang nói.

Trước thực tế trên, các bác sĩ cho rằng rất cần tăng cường truyền thông và giáo dục về vấn đề rối loạn sức khoẻ tâm thần đến với người dân, người bệnh và cộng đồng. Từ đó, người dân nhận biết sớm dấu hiệu của bệnh để thăm khám, phòng ngừa các hậu quả xấu, đồng thời nâng cao nhận thức của cộng đồng, giảm kỳ thị.

Theo Tiến sĩ Cao Hưng Thái, Phó cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh, Bộ Y tế, Việt Nam đang đối mặt với tình trạng rối loạn tâm thần có xu hướng gia tăng. Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc 10 chứng rối loạn tâm thần phổ biến trong năm 2014 là 14,2% dân số, riêng rối loạn trầm cảm chiếm 2,45%. Tỷ lệ tự sát trong năm 2015 là 5,87 trên 100.000 dân.

Ngoài ra, tỷ lệ trầm cảm trong khi mang thai là 5%, trầm cảm sau sinh là 8,2%, tỷ lệ mắc mới trầm cảm sau sinh là 6,5% (2018), tỷ lệ trầm cảm ở người bệnh ung thư phổi là 24,6% (2017). 

Trao đổi tại Hội thảo, quyền Giám đốc VNCERT/CC Nguyễn Đức Tuân cho biết, bên cạnh nhiều lợi ích, chuyển đổi số cũng khiến mọi người phải đối mặt với nhiều nguy cơ, thách thức từ không gian mạng.

“An toàn thông tin trở thành yếu tố then chốt, trụ cột vững chắc đảm bảo sự thành công của chuyển đổi số. Công tác đảm bảo an toàn thông tin nói chung và hoạt động ứng cứu sự cố nói riêng nếu không được thực hiện nghiêm túc sẽ gây ra những hậu quả khó lường, thậm chí là không thể khắc phục”, ông Nguyễn Đức Tuân nhận định.

Điểm lại sự leo thang của các mối đe dọa qua 3 thập kỷ, Phó Giám đốc VNCERT/CC Lê Công Phú nhấn mạnh, các cuộc tấn công mạng ngày càng tinh nhuệ và khó đoán. Trong khi đó, các giải pháp phát hiện và ngăn chặn tấn công bộc lộ nhiều hạn chế như cơ sở hạ tầng SIEM (quản lý và phân tích sự kiện an toàn thông tin) truyền thống và giám sát không đủ cho các cuộc tấn công mạng ngày càng tinh vi.

Các thiết bị bảo mật mạng truyền thống khó phát hiện các thông tin liên lạc tấn công được mã hóa. Phần lớn các hoạt động bảo mật chủ yếu mang tính phản ứng, vô tình tạo điều kiện để cho những kẻ thù tinh vi “trú ngụ” không bị phát hiện bên trong hệ thống mạng trong thời gian dài. Theo thống kê của hãng bảo mật toàn cầu FireEye, thời gian trung bình để phát hiện ra một cuộc tấn công có chủ đích - APT là 24 ngày.

Chia sẻ câu chuyện thực tế tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), ông Nguyễn Xuân Tuấn, Trưởng Ban Viễn thông và CNTT của tập đoàn này cho hay, các rủi ro tấn công mạng vào những hệ thống thông tin trọng yếu của EVN vô cùng lớn.

Những rủi ro mà các hệ thống của EVN thường xuyên phải đối mặt, theo chia sẻ của ông Nguyễn Xuân Tuấn, có thể kể đến như số lượng cuộc tấn công mạng tăng lên và ngày càng đa dạng, nhiều lỗ hổng trên các thiết bị hệ thống công nghiệp, trang bị hệ thống chống tấn công còn chưa đồng bộ.

Đặc biệt, nhận thức về an ninh mạng của không chỉ người dùng cuối mà cả các kỹ sư CNTT còn hạn chế. EVN có gần 1.800 kỹ sư CNTT và đây chính là lực lượng gây ra nhiều vấn đề về an ninh, bảo mật. Cùng với đó, việc thiếu các chuyên gia nội bộ về an toàn thông tin cũng là một thách thức đối với EVN.

Minh chứng cho nhận định của mình, ông Nguyễn Xuân Tuấn nêu, chỉ 1 hệ thống của EVN trong 1 năm đã bị tấn công từ chối dịch vụ tới hơn 1.900 lượt; bị dò quét lỗ hổng tới trên 1 triệu lượt. Số lượng email chứa mã độc đã được chặn là 1.956 và số thư điện tử được chặn là 583.844.

Chuyển từ bị động sang chủ động săn tìm mối đe dọa trong hệ thống

Theo ông Nguyễn Đức Tuân, tầm quan trọng của hoạt động ứng cứu sự cố an toàn thông tin mạng đã được nêu rõ trong Chiến lược an toàn, an ninh mạng quốc gia, chủ động ứng phó với các thách thức từ không gian mạng đến năm 2025, tầm nhìn 2030, với quan điểm “chủ động ứng phó từ sớm, từ xa với các nguy cơ, thách thức, hoạt động gây tổn hại tới chủ quyền, lợi ích, an ninh quốc gia trên không gian mạng và an toàn thông tin mạng quốc gia”.

Ông Nguyễn Đức Tuân cũng nhấn mạnh, bên cạnh các giải pháp công nghệ đang được triển khai để giảm thiểu rủi ro mất an toàn thông tin, các cơ quan, tổ chức cần có những hướng tiếp cận chủ động hơn nhằm phát hiện sớm các mối đe dọa mà các hệ thống CNTT đang gặp phải.

“Đã đến lúc thay vì quan sát các cuộc tấn công thông qua các hệ thống cảnh báo, phó mặc việc đánh chặn tấn công cho hệ thống ngăn chặn xâm nhập, thì chúng ta cần chủ động truy tìm để phát hiện sớm các mối đe dọa an toàn thông tin đang tiềm ẩn bên trong hệ thống của tổ chức mình”, quyền Giám đốc VNCERT/CC chia sẻ.

Từ kinh nghiệm thực tế, ông Nguyễn Xuân Tuấn cho biết, để bảo vệ cơ sở hạ tầng thông tin trọng yếu EVN trước các mối nguy hại, đơn vị có nhiều giải pháp, tập trung theo 4 nhóm gồm con người, quy trình, kỹ thuật và hợp tác. Đặc biệt nhấn mạnh yếu tố con người, việc đầu tiên EVN làm là đào tạo nâng cao nhận thức và ý thức an toàn thông tin cho cán bộ, công nhân viên.

“Chúng tôi có rất nhiều biện pháp cho công tác này, không chỉ tổ chức các chương trình đào tạo trực tiếp mà còn dùng hệ thống eLearning để trang bị kiến thức, kỹ năng an toàn cho người dùng. Việc tham gia các chương trình đào tạo nâng cao nhận thức an toàn thông tin là yêu cầu bắt buộc với các cán bộ, nhân viên tập đoàn”, ông Nguyễn Xuân Tuấn thông tin.

Giới thiệu về săn lùng mối nguy hại – một trong những giải pháp ứng cứu sự cố chủ động, ông Lê Công Phú lưu ý, hoạt động này cần được định kỳ thực hiện để nhận diện kịp thời sự hiện diện của kẻ tấn công bên trong hệ thống. Các cơ quan cũng thực hiện hoạt động này khi xuất hiện các mẫu mã độc mới, các lỗ hổng nghiêm trọng ảnh hưởng đến hệ thống thông tin mà tổ chức mình đang vận hành.

Cung cấp dịch vụ an toàn thông tin giống như điện, nước