Kết hợp AI “dạy” tiếng Việt  

Lãnh đạo của một doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại Việt Nam mong muốn học tiếng Việt nhanh, đọc được 90% nội dung của các văn bản thông thường. Vấn đề là, ông ấy quá bận rộn và chỉ có khoảng thời gian 1 tiếng (từ 12-13h mỗi ngày) để học. Vì vậy, cần áp dụng công nghệ vào phần mềm học ngôn ngữ sao để giúp ông ngoại ngữ nhanh? 

Trên đây là bài toán của vị trí lãnh đạo công ty FDI đặt ra với PGS.TS Đinh Điền, Giám đốc Trung tâm Ngôn ngữ học tính toán, Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia TP.HCM. 

Là người có nhiều đề tài nghiên cứu khoa học và công trình công bố quốc tế về ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong dịch máy, ngôn ngữ học phản bác và dạy tiếng Việt cho người nước ngoài, PGS Điền cho rằng, ứng dụng AI rất cần thiết để giải quyết các vấn đề trong ngôn ngữ học.  

Cụ thể, bước đầu tiên của việc học bất kỳ ngôn ngữ nào là dạy ngôn ngữ âm thanh. Rào cản ở đây là tiếng Việt có thanh điệu, có điệu, khi dạy cho những người học thuộc hệ ngôn ngữ không có thanh điệu như người Anh, người Pháp… sẽ rất khó. Đơn cử, thay vì hỏi: “Bạn đi ngủ chưa?” thì người học sẽ nói “Bạn đi ngu chưa?”, bởi họ không phân biệt được thanh điệu. Cần dạy họ đặt trò chơi ở đâu khi phát âm, khẩu hình ngậm ra sao, phát âm ra đúng hay sai khác nhau như thế nào.  

Lúc này, phần mềm ứng dụng AI trong dạy ngoại ngữ có thể mô phỏng khẩu hình đánh răng, phát âm thanh sẵn để người học bắt chước. Sau đó, người học tập phát lại âm thanh, thu vào phần mềm, sử dụng công nghệ đối chiếu giữa phát âm của người học và phát âm chuẩn từ phần mềm, cải thiện khả năng phát âm nhanh. Tất cả các công đoạn trên đều bắt buộc phải ứng dụng AI.  

Một dẫn chứng khác, theo Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học do cố Giáo sư Hoàng Phê chủ biên, vốn từ gốc tiếng Việt có khoảng 34.000 từ, tính toán cho thấy, cần dạy khoảng 10% lượng từ cho máy, tương đương với 3.400 từ thông tin ứng dụng, là máy có thể đọc được khoảng 90% văn bản tiếng Việt thông thường. Để có được bảng thống kê dữ liệu này, PGS Điền buộc phải sử dụng AI, gắn nhãn lên hệ thống từ vựng trong kho ngữ liệu tiếng Việt . 

Có thể nói, AI đã thay đổi cách dạy - học của ngành giáo dục. Thực tế, rất nhiều ứng dụng trí tuệ nhân tạo đã ra đời nhằm hỗ trợ quá trình dạy - học trở nên nhanh chóng, hiệu quả hơn.  

Câu chuyện kết hợp giữa khoa học máy tính và ngôn ngữ học khá thú vị trên cho thấy, quá trình đào tạo, ứng dụng AI vào thực tế là rất cần thiết, song không dễ dàng. Các dữ liệu cần được phân tách theo nhiều lớp định danh, ở mỗi lớp sẽ phải xử lý từng biến số với các định danh cụ thể khác nhau nữa. 

Khi máy móc học ngôn ngữ...  

Không chỉ giúp con người học ngôn ngữ, trí tuệ nhân tạo còn giúp các hệ thống hỗ trợ lý trí thông minh ngôn ngữ tốt hơn. Máy móc được huấn luyện và tiến bộ mỗi ngày.  

Tương tự câu chuyện của PGS Điền, dưới đây lại là dẫn chứng sinh động khác về cách mà một trợ lý thông minh hiểu ngôn ngữ con người.

Đó là quá trình nghiên cứu và phát triển trợ lý giọng nói tiếng Việt Kiki trên ô tô, để nhận dạng tốt giọng nói với nhiều ngữ điệu vùng miền khác nhau. Trong khoa học máy tính, nhận dạng giọng nói là một nhánh quan trọng của trí tuệ nhân tạo (AI), chuyển đổi giọng nói con người thành một định dạng hữu ích và có thể hiểu được bằng các ứng dụng máy tính. Công nghệ này là cầu nối tương tác giữa máy móc và con người. Trợ lý giọng nói đã trở thành ứng dụng không thể thiếu trên toàn thế giới. Phổ biến nhất có thể kể đến như: Siri của Apple, Google Assistant, Amazon Alexa, hay Kiki ở Việt Nam.

Anh Nguyễn Hoàng Khánh Duy, người viết những dòng code đầu tiên cho Kiki chia sẻ, để huấn luyện mô hình AI đủ thông minh khi nhận diện giọng nói, phản hồi thông tin đúng cho người dùng, thì dữ liệu ngôn ngữ đóng vai trò chủ chốt. 

Dẫn chứng, chức năng rất quan trọng với người dùng trợ lý tiếng Việt Kiki trên ôtô là dẫn đường. Do đó, đội ngũ phát triển sản phẩm phải chuẩn bị dữ liệu, vốn từ vựng để hỗ trợ “mượt” cho các câu lệnh từ người dùng. Sau quá trình thu thập dữ liệu, huấn luyện mô hình, chỉ số thể hiện chất lượng nhận diện giọng nói ở phiên bản sau đã cải thiện 40% so với ban đầu.

Việc nhận diện giọng nói trên xe ô tô không chỉ dừng lại ở mỗi bài toán về dẫn đường, địa điểm mà còn nhiều vấn đề khác. 

Ví dụ, đặc thù sử dụng Kiki trên xe ô tô thì tiếng ồn do động cơ, gió hay tiếng phát ra từ các thiết bị giao thông trên đường cũng rất lớn, điều này ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng nhận diện giọng nói của Kiki trên xe. Do đó, yêu cầu đội ngũ Kiki phải cố gắng giải quyết điều kiện ồn ào bằng cách tăng cường dữ liệu bằng cách nói trong điều kiện ồn ào sao cho phù hợp với cuộc sống thực tế nhất.  

Ngoài ra, bằng các kỹ thuật mới trên thế giới như self-supervised (học tự giám sát), Kiki đang cố gắng “học” từ cả những dữ liệu không được gán nhãn, để cải thiện mô hình tốt hơn nữa. Tính ổn định của trợ lý giọng nói tiếng Việt này đang cải thiện với việc không ngừng đào tạo, nâng cấp sản phẩm.

Rõ ràng, tiến bộ của công nghệ đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ. ChatGPT ra đời cuối năm 2022 đã trả lời một phần cho câu hỏi về cách dữ liệu lớn vận hành. Công nghệ đang “bước” vào giữa đời sống, đặc biệt, trong giáo dục, ngôn ngữ, những lĩnh vực vốn phụ thuộc nhiều vào con người trước đây. AI tái định nghĩa cách chúng ta học tập, làm việc, sinh hoạt... như những ví dụ cụ thể nêu trên.

Theo Cục An toàn thông tin, Bộ TT&TT, thời gian vừa qua, các vụ lừa đảo trực tuyến đã và đang diễn biến phức tạp trên môi trường số. Thống kê cho thấy, trong 6 tháng đầu năm nay, lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam tăng 64,78% so với cùng kỳ năm ngoái và tăng 37,82 % so với 6 tháng cuối năm 2022.

Cục An toàn thông tin cũng cho biết, có 3 nhóm lừa đảo chính gồm giả mạo thương hiệu, chiếm đoạt tài khoản và các hình thức kết hợp khác, với 24 hình thức lừa đảo đang diễn ra trên không gian mạng Việt Nam. Các hình thức lừa đảo trực tuyến chủ yếu nhắm vào các nhóm đối tượng như người cao tuổi với 15 hình thức lừa đảo thường xuyên; trẻ em có 3 hình thức dẫn dụ trên mạng; sinh viên/thanh niên có 13 hình thức; còn các đối tượng công nhân/người lao động, nhân viên văn phòng bị dẫn dụ với 19 hình thức lừa đảo…

Một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng này được xác định đến từ nhận thức của người sử dụng. Bên cạnh các giải pháp kỹ thuật, Cục An toàn thông tin nhận thấy việc tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức để trang bị cho mỗi cá nhân những kiến thức và kỹ năng cơ bản để bảo đảm an toàn thông tin trên không gian mạng là yếu tố then chốt giúp tạo dựng một không gian mạng Việt Nam an toàn, góp phần thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội số một cách bền vững.

Được triển khai từ ngày 23/6 đến ngày 23/7 dưới sự chủ trì, điều phối của Cục An toàn thông tin, chiến dịch “Tháng hành động tuyên truyền về nhận diện và phòng chống lừa đảo trực tuyến” có sự tham gia, phối hợp của các thành viên Liên minh tuyên truyền nâng cao nhận thức và kỹ năng đảm bảo an toàn thông tin cho người dân trên không gian mạng.

Chiến dịch được triển khai trên diện rộng, hướng tới nâng cao nhận thức cho người dân thông qua các clip tình huống lừa đảo trực tuyến phổ biến, các hướng dẫn nhận diện 24 hình thức lừa đảo, đồng thời cung cấp bộ Cẩm nang kiến thức phòng tránh để bảo vệ bản thân và gia đình trên không gian mạng.

Trong Cẩm nang kiến thức phòng tránh để bảo vệ bản thân và gia đình trên không gian mạng sẽ được Cục An toàn thông tin cùng các cơ quan, tổ chức lan tỏa rộng rãi trong thời gian tới, người dân được hướng dẫn cụ thể về các dấu hiệu nhận biết cùng cách phòng tránh với 24 hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến tại Việt Nam như: Lừa đảo “Combo du lịch giá rẻ”, lừa đảo cuộc gọi video Deepfake, lừa đảo tuyển cộng tác viên online, đánh cắp thông tin căn cước công dân đi vay tín dụng, rao bán hàng giả và hàng nhái qua sàn thương mại điện tử, phát tán tin nhắn giả mạo thương hiệu, lừa đảo tung tin giả về cuộc gọi mất tiền, lừa đảo dịch vụ lấy lại Facebook…

Nhấn mạnh việc tuyên truyền về nhận diện và phòng chống lừa đảo trực tuyến là một nhiệm vụ cần thiết và cấp bách trong thời đại số hóa, đại diện Cục An toàn thông tin cũng bày tỏ mong muốn nhận được sự phối hợp tích cực từ các cơ quan truyền thông, báo chí để lan tỏa các thông điệp, hoạt động của chiến dịch tới toàn bộ người dân Việt Nam. Qua đó, huy động sự chung tay của nhiều cơ quan, tổ chức vào việc phòng chống lừa đảo trực tuyến và bảo vệ an toàn thông tin cho mọi đối tượng tham gia hoạt động trên môi trường mạng.

Tắt tivi để vợ không xem được cảnh tình cảm của chồng

- Mới đây Tuấn Tú có chia sẻ với người hâm mộ là điểm chung giữa Tuấn Tú và nhân vật Duy Anh trong 'Anh có phải đàn ông không' là rất sợ vợ, không biết anh nói đùa hay thật?

Cái này là tôi nói thật. Vì vợ tôi không cùng nghề nên nhiều khi tôi phải giữ khoảng cách nhất định với những bạn diễn xung quanh, cố gắng hạn chế hết mức các cảnh tình cảm dù khi đóng vẫn phải cố gắng đóng cho thật. Nhưng thường những cảnh đó khi diễn xong về tôi hay nói trước với vợ để lỡ cô ấy có xem phim đỡ có cảm giác bực mình. Với người không làm trong nghề nhiều khi họ sẽ rất khó chịu khi thấy chồng mình cầm tay hay ôm hôn một cô gái khác trên phim. Do vậy tôi thường tắt tivi khi đến cảnh này, tốt nhất không để cho vợ xem. 

- Nhưng vợ anh có thể xem lại bằng nhiều cách khác?

Khổ nhất là những cảnh đó nhiều trang họ hay cắt clip, hình ảnh để đưa lên mạng nên nhiều khi vợ tôi lướt Facebook cũng hay xem được. Vì thế nhiều khi về nhà tôi cũng phải có lời nói xoa dịu cô ấy để không khí gia đình đỡ căng thẳng. Thêm một điểm chung nữa giữa nhân vật Duy Anh và tôi là ở nhà tôi rất hay nấu nướng. Bởi trước đây khi anh em tôi học ở bên Úc cũng phải nấu ăn cho nhau nhiều. Hồi tôi đi học Internet chưa phổ biến nên tôi phải mua sách nấu ăn để mang sang bên đó học nấu. Vì thế tôi biết làm khá nhiều món và cũng thích luôn việc vào bếp. Khi có con tôi lại càng thích vào bếp hơn vì cháu thích các món bố nấu. 

Tuấn Tú ngoài đời cũng thích nấu ăn như nhân vật Duy Anh.

- Tức là ở nhà anh chịu trách nhiệm hoàn toàn về việc nấu nướng?

Không! Vợ tôi vẫn nấu ăn và lại còn có cô cháu ở nhà nữa, tôi chỉ vào bếp nấu những món đặc biệt cho vợ con. Bởi đi làm phim bận thế này mà vào bếp thường xuyên thì chịu bởi khi tôi về nhà thường là quá bữa mất rồi. Chỉ những ngày nghỉ quay tôi luôn cố gắng nấu cho vợ con ăn.

- Có nhiều điểm giống nhân vật của mình nhưng chắc chắn anh không chọn cách ở nhà hoàn toàn làm nội trợ và để dành việc lo kinh tế cho vợ như trong 'Anh có phải đàn ông không'?

Đúng là Duy Anh là nhân vật rất lạ bởi đàn ông bây giờ 10 người thì có đến 9 người không muốn ở nhà làm nội trợ đâu, tất cả là do hoàn cảnh thôi. Đạo diễn muốn đưa những nhân vật như thế này lên phim để nhiều người thấu hiểu hơn về những người đàn ông phải ở nhà làm nội trợ, họ bận tối mắt tối mũi và không sung sướng gì đâu.

Khi quay phim tôi mới thấy sao ở nhà nhiều việc thế, hết cả ngày có khi còn chưa làm hết việc. Do vậy với những người đàn ông chịu làm việc nhà rất đáng tôn trọng và những người phụ nữ đảm nhiệm việc nhà càng đáng trân trọng hơn. Tôi nghĩ Duy Anh là nhân vật khiến khán giả thú vị và thông điệp phim đưa ra rất thú vị. Đừng nghĩ rằng những người phụ nữ ở nhà là họ đã nhàn đâu bởi họ rất bận. Phim nói về đàn ông nhưng thông điệp hướng đến chị em phụ nữ. 

Tuấn Tú vào vai người đàn ông của gia đình trong phim.

- Duy Anh rõ ràng là nhân vật khác hẳn với Quốc trong 'Về nhà đi con' hay Thuận trong '11 tháng 5 ngày', cái khó của vai diễn lần này với Tuấn Tú là gì?

Đây là vai diễn khó với tôi vì Duy Anh luôn phải kìm nén cảm xúc hay bản tính đàn ông bên trong khi phải ở nhà quá lâu và cũng không có bạn bè. Tôi phải cố diễn ra ánh mắt cô đơn, thèm khát có bạn của nhân vật này. Là đàn ông không thể khóc trước mặt con nên phải kìm lại, đó là lúc diễn rất khó. Tôi đã phải ngồi với đạo diễn để tìm cách diễn tốt nhất bởi đàn ông không thể sướt mướt như phụ nữ. Vai diễn này không mang tính hành động, không lãng mạn mà nhiều chiều nên khi đi quay tôi luôn phải cố giữ mạch diễn để khán giả nhìn thấy Duy Anh khác với các nhân vật khác.

Tạo hình trái ngược của Tuấn Tú trên phim và ngoài đời

- Mọi người trong nhà, đặc biệt là vợ Tuấn Tú khi xem vai này của chồng có nhận xét gì chưa?

Bố mẹ tôi có xem và nói thích vai này đồng thời cũng nhắn tôi đừng như Duy Anh mà phải đi làm (cười). Vợ thì nói tôi đóng tương đối nhưng vẫn chê chồng hơi béo. Với phim này tôi không quá trau chuốt nên không tập cho hình thể của mình gầy đi mà ăn mặc như thế làm sao mà gầy được. Nói thật là trong phim này có những bộ quần áo ngoài đời tôi chưa bao giờ mặc và toàn bộ phục trang tôi phải đi mua hết 100% cho Duy Anh. Tôi nghĩ nhiều người đàn ông, đặc biệt những người rơi vào hoàn cảnh như Duy Anh khi xem phim này sẽ thấy mình trong đó. Và kể cả phụ nữ khi xem cũng thấy những người đàn ông ở nhà nội trợ cũng ổn đấy chứ. Nhiệm vụ của nội trợ không phải của riêng ai cả nên nam giới cũng nên chia sẻ việc nội trợ với vợ mình.

Nguyên tắc không đóng cảnh quá nóng trên phim